رتبه ایران در هوش مصنوعی: پروژه های هوش مصنوعی در ایران

هوش مصنوعی (AI) به یکی از مهم‌ترین فناوری‌های قرن بیست و یکم تبدیل شده است. از دستیارهای صوتی در گوشی‌های هوشمند گرفته تا سیستم‌های تشخیص بیماری در بیمارستان‌ها، هوش مصنوعی در حال تغییر زندگی ماست. اما ایران در این حوزه کجا ایستاده است؟ در این مقاله، با زبانی ساده و علمی، جایگاه ایران در هوش مصنوعی، رتبه جهانی آن، پروژه‌های برجسته، چالش‌ها و آینده این فناوری در کشور را بررسی می‌کنیم.

هوش مصنوعی چیست؟

قبل از هر چیز، بیایید با مفهوم هوش مصنوعی آشنا شویم. هوش مصنوعی به معنای ساخت سیستم‌هایی است که بتوانند مانند انسان فکر کنند، یاد بگیرند و تصمیم بگیرند. این سیستم‌ها می‌توانند کارهایی مثل تشخیص تصویر، تحلیل داده‌ها، ترجمه زبان‌ها یا حتی رانندگی خودکار را انجام دهند. حوزه‌های اصلی هوش مصنوعی شامل یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی، بینایی ماشین و پردازش گفتار است.

رتبه ایران در هوش مصنوعی: جایگاه جهانی و منطقه‌ای

ایران در سال‌های اخیر پیشرفت‌های قابل‌توجهی در زمینه هوش مصنوعی داشته است، به‌ویژه در تولید علم. بر اساس گزارش‌های معتبر جهانی، جایگاه ایران در این حوزه به شرح زیر است:

• رتبه در تولید علم هوش مصنوعی: طبق گزارش پایگاه Web of Science، ایران بین سال‌های 2013 تا 2022 با انتشار 2638 مقاله علمی در زمینه هوش مصنوعی، رتبه اول را در میان کشورهای اسلامی و رتبه چهاردهم را در جهان کسب کرده است. همچنین، بر اساس رتبه‌بندی SCImago در سال 2020، ایران در جایگاه پانزدهم جهان و اول در غرب آسیا قرار دارد. برخی منابع حتی رتبه‌های بهتری مانند پنجم جهانی را در سال 2019 گزارش کرده‌اند، اگرچه این آمار ممکن است به دلیل تفاوت در معیارها کمی متغیر باشد.
• دانشگاه‌های پیشرو: دانشگاه‌های تهران، صنعتی شریف، امیرکبیر، علم و صنعت و تبریز از مراکز برجسته در تولید مقالات علمی هوش مصنوعی هستند. برای مثال، دانشگاه تهران در رتبه‌بندی جهانی 59 در میان مؤسسات پژوهشی هوش مصنوعی قرار دارد.
• رتبه در کاربرد هوش مصنوعی: با وجود موفقیت در تولید علم، ایران در استفاده عملی از هوش مصنوعی کمی عقب‌تر است. بر اساس گزارش‌ها، ایران در کاربردهای هوش مصنوعی رتبه‌ای بین 70 تا 90 جهانی دارد. این اختلاف نشان می‌دهد که ایران هنوز در تبدیل دانش به محصولات تجاری و کاربردی راه زیادی در پیش دارد.
• آمادگی دولت برای هوش مصنوعی: شاخص آمادگی دولت‌ها برای هوش مصنوعی در سال 2023 نشان می‌دهد که ایران در رتبه 94 جهانی قرار دارد، که پایین‌تر از کشورهایی مانند امارات، عربستان و قطر است. این رتبه به دلیل کمبود زیرساخت‌های فنی و قانونی، مانند اینترنت پرسرعت و قوانین مرتبط با داده، به دست آمده است.

در منطقه خاورمیانه، ایران از نظر تولید علم از کشورهایی مانند ترکیه، عربستان و مصر پیشی گرفته است، اما در کاربرد و زیرساخت‌ها، کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند امارات و عربستان سرمایه‌گذاری‌های سنگین‌تری انجام داده‌اند.

پروژه‌های هوش مصنوعی در ایران

ایران در سال‌های اخیر پروژه‌های متنوعی در حوزه هوش مصنوعی اجرا کرده است که برخی از آن‌ها بسیار نوآورانه هستند. در ادامه به چند نمونه برجسته اشاره می‌کنیم:

1. ربات انسان‌نمای سورنا:
   • توضیح: پروژه سورنا از سال 1387 توسط دانشگاه تهران و با حمایت انجمن تحقیق و توسعه صنایع و معادن ایران آغاز شد. نسل چهارم این ربات، که در سال 1397 رونمایی شد، قادر به انجام کارهایی مانند گرفتن بطری، سوراخ کردن دیوار و حفظ تعادل است.
   • اهمیت: سورنا نشان‌دهنده توانایی ایران در ساخت ربات‌های پیشرفته با کاربردهای صنعتی و تحقیقاتی است.
2. سامانه‌های احراز هویت غیرحضوری:
   • توضیح: شرکت دانش‌بنیان دیبا رایان سیستمی برای احراز هویت غیرحضوری با استفاده از هوش مصنوعی توسعه داده است. این سیستم از فناوری تشخیص چهره و پردازش تصویر برای تأیید هویت کاربران استفاده می‌کند.
   • کاربرد: این فناوری در بانک‌ها، اپلیکیشن‌های مالی و خدمات دیجیتال استفاده می‌شود.
3. قرائت کنتورهای هوشمند:
   • توضیح: سامانه مُداب برای قرائت کنتورهای هوشمند آب در بخش کشاورزی و صنایع طراحی شده است. این سیستم از هوش مصنوعی برای تحلیل داده‌ها و بهینه‌سازی مصرف استفاده می‌کند.
   • اهمیت: این پروژه به مدیریت منابع آب و کاهش هدررفت کمک می‌کند.
4. دستگاه همودیالیز هوشمند:
   • توضیح: شرکت دانش‌بنیان آریا طب فیروز دستگاهی برای کنترل کیفیت دیالیز خون با استفاده از هوش مصنوعی ساخته است.
   • کاربرد: این فناوری کیفیت درمان بیماران کلیوی را بهبود می‌بخشد.
5. نرم‌افزارهای حقوقی و جست‌وجوی اشیاء:
   • توضیح: نرم‌افزار لیگالند برای مدیریت پروژه‌های حقوقی شرکت‌ها و آنی‌یاب برای یافتن اشیاء گمشده از دیگر محصولات هوش مصنوعی ایرانی هستند.
   • اهمیت: این ابزارها نشان‌دهنده تنوع کاربردهای هوش مصنوعی در ایران هستند.
6. پلتفرم‌های پردازش زبان و تصویر:
   • توضیح: شرکت‌هایی مانند عامراندیش هوشمند و راهکار پردازش ژرف محصولاتی مانند تبدیل گفتار به متن، تحلیل تصاویر و پردازش متون فارسی توسعه داده‌اند. برای مثال، پلتفرم حرف گفتار را به متن تبدیل می‌کند.
   • کاربرد: این فناوری‌ها در مسیریاب‌های ایرانی، چت‌بات‌ها و خدمات مشتری استفاده می‌شوند.
7. هوش مصنوعی در امنیت ملی:
   • توضیح: گزارش‌ها نشان می‌دهند که ایران از هوش مصنوعی برای اهداف امنیت ملی، مانند تحلیل داده‌های کلان و توسعه سیستم‌عامل‌های ملی، استفاده می‌کند. این سیستم‌ها حتی در صورت قطع اینترنت جهانی قابل استفاده هستند.
   • اهمیت: این پروژه‌ها استقلال فناوری ایران را تقویت می‌کنند.

شرکت‌های فعال در هوش مصنوعی ایران

بیش از 30 شرکت هوش مصنوعی در ایران فعالیت می‌کنند که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• پارت: تمرکز بر پردازش زبان طبیعی و تحلیل داده‌ها.
• دیتاک: توسعه ابزارهای تحلیل داده و هوش تجاری.
• عامراندیش هوشمند: تولید سامانه‌های تبدیل گفتار به متن و پردازش تصویر.
• راهکار پردازش ژرف (روشن): ارائه پلتفرم‌هایی مانند کشف و الفبا برای پردازش صدا و متن.
• رایاصدر: ارائه راهکارهای هوش مصنوعی برای صنایع، کشاورزی و سلامت.

این شرکت‌ها در حوزه‌های مختلفی مانند بینایی ماشین، داده‌کاوی، پردازش زبان طبیعی و گفتار فعالیت می‌کنند و برخی از آن‌ها دیتاست‌های بزرگ فارسی را برای بهبود عملکرد سیستم‌های هوش مصنوعی جمع‌آوری کرده‌اند.

چالش‌های هوش مصنوعی در ایران

با وجود پیشرفت‌ها، ایران با موانعی در توسعه هوش مصنوعی مواجه است:

1. کمبود زیرساخت‌های فنی: سرعت و کیفیت اینترنت در ایران هنوز با استانداردهای جهانی فاصله دارد. پروژه‌هایی مانند فیبر نوری می‌توانند این مشکل را بهبود بخشند.
2. کمبود داده‌های باکیفیت: هوش مصنوعی به داده‌های زیاد و دقیق نیاز دارد، اما در ایران جمع‌آوری دیتاست‌های بزرگ با چالش‌هایی همراه است.
3. تحریم‌ها: تحریم‌های بین‌المللی دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و همکاری‌های جهانی را محدود کرده است.
4. کمبود قوانین: فقدان قوانین مشخص در حوزه داده و هوش مصنوعی، توسعه این فناوری را کند کرده است.
5. کمبود متخصصان: با وجود نیروی انسانی نخبه، تعداد متخصصان هوش مصنوعی در ایران نسبت به نیاز بازار کم است.

اقدامات دولت و چشم‌انداز آینده

دولت ایران در سال‌های اخیر گام‌هایی برای توسعه هوش مصنوعی برداشته است:

• تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی: در سال 1402، سازمان ملی هوش مصنوعی زیر نظر رئیس‌جمهور تأسیس شد. هدف این سازمان قرار گرفتن ایران در میان 10 کشور برتر جهان در حوزه هوش مصنوعی تا سال 1412 است.
• سند ملی هوش مصنوعی: این سند که در سال 1403 تصویب شد، نقشه راه توسعه هوش مصنوعی در ایران را ترسیم می‌کند.
• حمایت از استارتاپ‌ها: دولت با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها، به دنبال تقویت زیست‌بوم هوش مصنوعی است.

چشم‌انداز آینده هوش مصنوعی در ایران بسیار امیدوارکننده است. با سرمایه‌گذاری در آموزش، زیرساخت‌ها و همکاری‌های بین‌المللی، ایران می‌تواند نه‌تنها در تولید علم، بلکه در کاربردهای عملی هوش مصنوعی نیز به جایگاه بهتری دست یابد.

نتیجه‌گیری

ایران در حوزه هوش مصنوعی از نظر تولید علم در جایگاه بسیار خوبی قرار دارد و در منطقه خاورمیانه پیشرو است. پروژه‌هایی مانند ربات سورنا، سامانه‌های احراز هویت و ابزارهای هوشمند نشان‌دهنده پتانسیل بالای کشور هستند. با این حال، برای رسیدن به جایگاه جهانی در کاربردهای عملی، نیاز به بهبود زیرساخت‌ها، تدوین قوانین و افزایش سرمایه‌گذاری است. هوش مصنوعی می‌تواند آینده‌ای روشن برای ایران رقم بزند، به شرطی که چالش‌ها به فرصت تبدیل شوند.

اگر به این حوزه علاقه‌مند هستید، می‌توانید با مطالعه مقالات علمی، شرکت در دوره‌های آموزشی یا همکاری با استارتاپ‌های هوش مصنوعی، بخشی از این تحول بزرگ باشید!